Olza w cieszynie

Mosty

Wacław Gojniczek

Dzisiaj pięć mostów spina brzegi Olzy w granicach Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. Przez kilka stuleci komunikację pomiędzy oboma brzegami rzeki zapewniał tylko jeden most. Im bliżej końca XIX wieku, tym przybywało kolejnych możliwości przeprawy przez Olzę. Wybudowano solidne mosty drogowe i jeden kolejowy, ale dla lepszego skomunikowania miasta istniały również drewniane połączenia przeznaczone dla pieszej komunikacji pomiędzy dzielnicami miasta.

Most Przyjaźni

Do średniowiecznego Cieszyna, wówczas stolicy księstwa cieszyńskiego, od zachodu można było dostać się przez bród na rzece Olzie położony u podnóża zamku, w miejscu obniżenia terenu, gdzie znajdowała się miejska brama, zwana Wodną. Most przez Olzę zbudowano z drewna zapewne w XV wieku, prawdopodobnie w czasach panowania księcia cieszyńskiego Kazimierza II (1477-1528). W ciągu wieków zmieniała się jego nazwa, najdłużej funkcjonowała nazwa most Długi, potem Solny, Główny, Zamkowy albo Olziański. Wylewy Olzy i inne klęski, a także czas powodowały jego zniszczenie i konieczność remontów, na które trudno było znaleźć środki. Najstarsza wzmianka w cieszyńskich źródłach na temat remontu mostu znajduje się w księdze rachunkowej z 1519 roku, a finansowany był on ze środków, które zapewniało myto mostowe. W 1550 roku ówczesny dynasta Wacław III Adam (1545-1579) zarządził, że mieszczanie, którzy nie będą stosować się do jego rozporządzeń, będą podlegali stosownej karze pieniężnej, która zostanie przeznaczona na utrzymanie Długiego Mostu. Problem występował również w kolejnych stuleciach. Nadal poszukiwano nowych źródeł finansowania napraw jedynego mostu przez Olzę w Cieszynie. W 1751 roku zaprowadzono nowe przepisy wprowadzające tzw. opłatę bramną za umożliwienie wejścia do miasta, a całość dochodu przeznaczono na utrzymanie mostu oraz bruku w mieście.

Przerzucenie mostu przez rzekę ułatwiło komunikację prawobrzeżnego miasta z przedmieściami książęcymi leżącymi po drugiej stronie, a także z zachodnią częścią księstwa, gdzie droga dalej prowadziła w trzech kierunkach: na Morawy, Słowację i Dolny Śląsk. Po 1781 roku został wymurowany most, który w 1891 roku przebudowano na żelazny most z dźwigarami przegrodowymi. W 1920 roku Cieszyn został podzielony między Polskę i Czechosłowację, a na moście pojawiły się budki straży celnej i granicznej. Wraz z wybuchem II wojny światowej wycofujące się wojska polskie wysadziły go 1 września 1939 roku w powietrze. Zniszczenia nie były jednak całkowite. Szybko uruchomiono kładkę łączącą oba miasta i przystąpiono do jego remontu. Most ponownie został zniszczony przez wojska niemieckie w nocy z 2 na 3 maja 1945 roku. Po zakończeniu wojny najpierw zbudowano most tymczasowy. Został on w zimie 1946 roku został zdewastowany przez krę lodową i ponownie odbudowany. Dopiero w 1950 roku czechosłowackie przedsiębiorstwo Státní silnice rozpoczęło budowę mostu żelbetonowego według projektu czeskiej firmy Pragostav. Od 1954 roku służył on jako główny most łączący polski i czechosłowacki Cieszyn i od tego momentu nazywany był mostem Przyjaźni. W 1968 roku przez most przejechały czołgi Armii Czerwonej wkraczające z bratnią pomocą do Czechosłowacji. W 1987 roku most został częściowo zadaszony dla ułatwienia odpraw granicznych. Dzisiaj, po wejściu Polski i Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej, ponownie łączy, a nie dzieli, dwa brzegi rzeki Olzy i dwa miasta.

Kładka Kametza

Drugim w kolejności wybudowanym mostem albo raczej mostkiem była tzw. kładka Kametza, podczas II wojny światowej nazywana mostem wojennym, w 1945 roku nowym mostem drewnianym albo potocznie mostem u Gorola i w końcu mostem przepustowym. Pod koniec XIX wieku na przedłużeniu Młyńskiej Bramy przerzucono przez Olzę kładkę nazywaną od nazwiska jej budowniczego Ludwiga Kametza. Można nią było przejść na Kamieniec, czyli do wioski pozostającej wówczas przedmieściem Cieszyna. Prawdopodobnie przed powstaniem wspomnianej kładki funkcjonowała w tym miejscu jej prymitywna poprzedniczka. Podczas wylewu Olzy w 1943 roku kładka Kametza została nadwyrężona. W 1952 roku most po kolejnej powodzi był w złym stanie i został rozebrany. Ponownie most uruchomiono w 1970 roku ze względu na problemy z ruchem granicznym, bowiem podczas powodzi w 1970 roku zniszczeniu uległ Most Wolności. Dlatego armia czechosłowacka wybudowała prowizoryczny most żelazny o długości 65 m. Uroczyste jego otwarcie miało miejsce 28 października 1970 roku. Konstrukcja nie dawała gwarancji, że przetrwa ponowną powódź. Kolejna katastrofa miała miejsce w 1972 roku, kiedy wezbrane wody zerwały most i poniosły aż do Karwiny. Odbudowano go, ale w roku 1982 zdemontowano ze względu na sytuację polityczną w Polsce. Most ten służył do tzw. małego ruchu granicznego, czyli do przekraczania granicy pieszo i samochodami osobowymi przez mieszkańców przygranicznych terenów Polski i Czechosłowacji na podstawie przepustek. Po 1989 roku władze obu miast podjęły próbę wybudowania w tym miejscu mostu według projektu francuskiego architekta Françoisa Roche, ale niestety na razie plany nie zostały zrealizowane. Prace związane z rewitalizacją brzegów Olzy w ramach projektów unijnych doprowadziły do uporządkowania terenu w miejscu kiedyś istniejącego mostu, przez co zatarte zostały po nim wszelkie ślady. Niemniej istnienie mostu w tym miejscu z całą pewnością poprawiłoby skomunikowanie rynków obu miast.

Most Kolejowy

Trzecim w kolejności budowy mostem na Olzie był most kolejowy wybudowany w 1888 roku powyżej Góry Zamkowej. Most ma żelazną konstrukcję i przechodzi przezeń jeden tor. Do 1918 roku korzystała z niego spółka kolei Miast Śląskich łączących Bielsko z morawskim Kojetínem. We wrześniu 1939 roku został zniszczony przez cofające się wojska polskie i ponownie w maju 1945 roku przez armię niemiecką. Po wojnie został odbudowany i przeznaczony przede wszystkim dla ruchu towarowego. Dzisiaj most jest wykorzystywany zarówno do przewozu ładunków towarowych jak i do transportu osobowego. Nadal istnieje połączenie kolejowe pomiędzy dworcami obu miast, które obsługuje czeski przewoźnik.

Most Wolności

W 1903 roku został wybudowany Most Jubileuszowy cesarza Franciszka Józefa I, dzisiaj nazywany mostem Wolności. Oddanie go do użytku miało zapewnić dogodną komunikację przez Olzę ze starego centrum miasta po dzisiejszej polskiej stronie, a dokładnie z dzielnicy Górne Przedmieście, z dworcem kolejowym i wieloma obiektami przemysłowymi zbudowanymi na terenie dzisiejszego Czeskiego Cieszyna. W 1920 roku po podziale miasta utworzono na moście przejście graniczne, które działało aż do 2007 roku. We wrześniu 1939 roku wycofujący się polscy żołnierze wysadzili most w powietrze. Identycznie postąpili Niemcy w 1945 roku. Po wojnie most został odbudowany, ponownie uległ jednak zniszczeniu podczas powodzi w 1970 roku. Wówczas podczas akcji jego ratowania zginęło pięciu polskich strażaków, co upamiętnia okolicznościowa tablica umieszczona na budynku dawnego urzędu celnego. Wyremontowany most oddano do użytku dopiero w 1974 roku. Od 1978 roku odbywał się na nim ruch jednokierunkowy do Polski, natomiast dzisiaj jest obustronny. Ostatni remont mostu miał miejsce w 2010 roku. W jego rejonie znajduje się jeszcze jedno połączenie między obu miastami, mianowicie od 1987 roku miasta są zespolone rurami gazowymi.

Most Graniczny Boguszowice-Kocobędz

Przez Cieszyn i Czeski Cieszyn wiedzie jeden z najważniejszych szlaków komunikacyjnych z północy na południe Europy. Od lat osiemdziesiątych XX wieku stopniowo zwiększał się ruch samochodowy, osobowy i towarowy, co z powodu kontroli celnej i paszportowej powodowało „korkowanie” się centrów obu miast. Te względy skłoniły władze państwowe Polski i Czechosłowacji do sfinansowania budowy nowego przejścia granicznego na obrzeżach miast. W latach 1988-1991 realizowano budowę przejścia Cieszyn– Boguszowice. Polacy oznaczali drogę ekspresową z Czeskiego Cieszyna do Kocobędza numerem S1, a Czesi drogą ekspresową R48. Projekt mostu stworzył czeski architekt Stańko z Brna, a inwestycję zrealizowała polska firma PEBK Dromex. Most podparty jest 14 filarami o wysokości 26 m, długości 760 m i szerokości 14,6 m. W budowie zastosowano technikę nasuwania podłużnego gotowych elementów. Uroczyste uruchomienie estakady miało miejsce 19 maja 1991 roku. Po raz pierwszy prace remontowe wykonano w latach 2001-2002. Po likwidacji przejścia granicznego w 2007 roku budynki graniczne straciły na znaczeniu. Szukano nowego pomysłu na wykorzystanie dawnej platformy odpraw. W 2010 roku zredukowano najpierw trzy pasy jezdne do dwóch. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się centrum handlowe.

Most Sportowy

Najnowszą możliwością przeprawy na drugą stronę rzeki jest kładka nazywana Mostem Sportowym. Inwestycja ta o wartości 1,5 mln euro została oddana do użytku 6 czerwca 2012 roku, a zrealizowana w ramach unijnego programu „Ciesz się Cieszynem – Ogród dwóch brzegów”. Głównymi partnerami projektu były miasta Czeski Cieszyn i Cieszyn. Projektantem mostku została pracownia architektoniczna z Brna w Republice Czeskiej. Poprzez wybudowanie kładki pomalowanej wówczas na oryginalny różowy kolor (dzisiaj wyblakły) połączono sąsiadujące przez rzekę tereny rekreacyjne obu miast. Po czeskiej stronie jest to Park Adama Sikory, zaś po polskiej Lasek Miejski z przystanią kajakową oraz kempingiem „Olza”. Kładka jest wykorzystywana przez pieszych i rowerzystów. Do wykonania mostu wykorzystano stal, której nadano kształt łuku o długości 96 m i szerokości 6 m.

Kładka Przy Trzecim Jazie

Cieszyn miał w pierwszej połowie XX wieku jeszcze jeden most. Była to drewniana kładka, wybudowana w okolicy trzeciego jazu na Olzie, nazywana Przy trzecim jazie. Dzisiaj miejsce to znajduje się za elektrownią wodną. Kładka ta istniała około 1905 roku i jej wygląd znany jest z zachowanej fotografii. Inwestycja ta została dofinansowana przez ówczesne władze w Opawie. Najprawdopodobniej wykorzystywano ją jeszcze w okresie międzywojennym jako przejście graniczne dla małego ruchu. Dzięki niej można było skrócić drogę z Sibicy do Błogocic oraz z Cieszyna do Końskiej i dalej do Trzyńca.

Most kolejowy, przełom XIX i XX w., (Zbiory Muzeum Śląska Cieszyńskiego)

Most Sportowy, 2014 (fot. Renata Karpińska)

Most Główny (dzisiaj Most Przyjaźni), druga poł. XIX wieku (Zbiory Muzeum Śląska Cieszyńskiego)

Most Wolności, 2014 (fot. Renata Karpińska)

Most przyjaźni zniszczony 1 09 1939 (Zbiory Muzeum Śląska Cieszyńskiego)