Urbanistyka – Miasto Czeski Cieszyn

Urbanistyka – Miasto Czeski Cieszyn

Miasto Czeski Cieszyn powstało na podstawie decyzji w sprawie podziału Śląska Cieszyńskiego, która zapadła na konferencji w Spa w dniu 28 lipca 1920 roku, będącej wynikiem trwającego dwa lata sporu pomiędzy Czechosłowacją a Polską o przynależność państwową Śląska Cieszyńskiego. Powstało ono w wyniku połączenia trzech głównych obwodów położonych na lewym brzegu rzeki Olzy – Saskiej Kępy (Sachsenberg), Kamieńca (Steinplatz) i Brandysa (Brandeis).

 

W przeszłości teren ten był częścią większego Cieszyna (czes. Těšín, niem. Teschen), siedziby książęcej Piastów śląskich. Książęta cieszyńscy starali się otoczyć tereny murami, przede wszystkim w celu pozyskania większych dochodów do kasy książęcej. Dlatego też wspierali oni osiedlanie się przede wszystkim rzemieślników, zarządców książęcych i mieszczan, którzy posiadali tutaj swoje folwarki, sady, stawy rybne i młyny.

 

Pierwszy znaczący napływ ludności do obwodu Brandys został odnotowany po dużym pożarze miasta w 1789 roku, kiedy to zburzono mury miejskie. Ważnym czynnikiem była również decyzja księcia Alberta Kazimierza Sasko-Cieszyńskiego, który ok. 1799 roku zlecił budowę kilkudziesięciu warsztatów sukienniczych wzdłuż drogi prowadzącej z zamku i stworzył w ten sposób podwaliny Saskiej Kępy, obecnie ul. Głównej. Pomimo tych zmian lewobrzeżne przedmieście jeszcze przez długi czas zachowało raczej wiejski charakter – znajdowały się tutaj wyłącznie drewniane domy kryte strzechą lub gontem i wąskie, niebrukowane ulice. Pierwsze próby wprowadzenia spójnego rozwiązania urbanistycznego w lewobrzeżnej części miasta do dziś pozostają dość niejasne. Najprawdopodobniej miały one miejsce w latach 70. XIX wieku i były związane z planami inżyniera metalurga Adolfa Hoheneggera.

 

Drugi znaczący napływ ludności miał związek z doprowadzeniem do Cieszyna kolei i początkiem uprzemysłowienia przedmieść. Stworzenie przemyślanej koncepcji przestrzennej rozrastającego się miasta powierzono w 1891 roku inżynierowi miejskiemu Leonhardowi Hulce, który konsultował projekt ze słynnym austriackim urbanistą Camillem Sittem. Plan zagospodarowania przestrzennego miasta Cieszyna został zatwierdzony przez Śląski Rząd Krajowy we wrześniu 1894 roku. Miało to jednak jeden istotny skutek, który niebawem miał stać się odczuwalny – plan dzielił miasto nie tylko na części fabryczne i mieszkalne, ale również na lewobrzeżną część przemysłową oraz prawobrzeżne centrum administracyjne i kulturalne.

 

Sytuacja po zakończeniu I wojny światowej, tzn. podział Śląska Cieszyńskiego a wraz z nim spójnego dotąd organizmu miasta na dwie części – Český Těšín i Cieszyn – wymagała nowych rozwiązań urbanistycznych dla lewobrzeżnych przedmieść. Na lewym brzegu rzeki Olzy pozostały bowiem tylko dwa ważne obiekty miejskie – gazownia i dworzec kolejowy. Doskwierał brak obiektów administracji państwowej i samorządowej, budynków miejskich, szkół i budynków mieszkalnych.

 

Nowe, w pełni funkcjonujące miasto mogło powstać wyłącznie w wyniku zakrojonego na szeroką skalę rozwoju budowlanego, przy czym należy dodać, że okoliczności komunikacyjne wyraźnie temu sprzyjały. W 1922 roku rząd czechosłowacki udzielił miastu pożyczki w wysokości 15 milionów koron na budowę budynków publicznych, zaś opracowanie rozwiązania urbanistycznego dla Czeskiego Cieszyna powierzono specjaliście, morawskiemu architektowi i urbaniście Emilowi Leo. Stworzył on wizję idealną – plan rozbudowy miasta, który ukończył w 1927 roku.

Przemiana dotychczasowych przedmieść w miasto powiatowe nastąpiła niebywale szybko. Wynikiem kompleksowego rozwoju budowlanego były nie tylko budynki miejskie, ale również kościoły, prywatne i spółdzielcze budynki mieszkalne, budynki gospodarcze, sklepy, hotele, banki i inne. Obiecująca rozbudowa wstrzymana została praktycznie dopiero w 1938 roku w związku ze zmianami politycznymi u progu II wojny światowej. Po odstąpieniu dużej części czechosłowackiego Śląska Cieszyńskiego Polsce jesienią 1938 roku miasto zostało ponownie połączone, zaś Czeski Cieszyn jako część wznowionego Cieszyna został przemianowany na Cieszyn Zachodni. Miasto stanowiło jeden okręg administracyjny również podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945; nosiło ono wówczas nazwę Teschen West.

 

Po II wojnie światowej Czeski Cieszyn ponownie stał się samodzielnym miastem, centrum administracyjnym z rozwiniętym sektorem produkcyjnym, szkołami średnimi i usługami. Oferował możliwości pracy dla ludności z bliższych i dalszych okolic oraz bogatą ofertę kulturalną. Jako miasto powiatowe pełnił funkcję centrum kulturalno-społecznego, które dla czeskiej części Śląska Cieszyńskiego było tym, czym niegdyś był większy Cieszyn. Po wydaniu konstytucji socjalistycznej w 1960 roku powiat Czeski Cieszyn został wprawdzie zlikwidowany, a miasto włączone do nowego powiatu Karwina, w żaden sposób nie umniejszyło to jednak jego znaczenia kulturalnego i gospodarczego.

 

 

 Ratusz w Czeskim Cieszynie (Zbiory Muzeum Těšínska)

Bank przy ulicy Głównej (Zbiory Muzeum Těšínska)

  Ewangelicki kościół „Na Rozwoju” (Zbiory Muzeum Těšínska)

 

 Gmach gimnazjum przy ul. Frydeckiej, (Zbiory Muzeum Těšínska)

         Szkoła T. G. Masaryka przy ulicy Komenskiego , (Zbiory Muzeum Těšínska)

 Budynki szpitala przy ulicy Ostrawskiej, (Zbiory Muzeum Těšínska)

 Siedziba urzędu powiatowego ul. Tyršova 2  (Zbiory Muzeum Těšínska)

   Budynek poczty (Zbiory Muzeum Těšínska)