Obóz jeniecki -Stalag Teschen

Obóz jeniecki -Stalag Teschen

W części Kamieniec w Czeskim Cieszynie, na tzw. Konteszyńcu, w czasie II wojny światowej znajdował się obóz jeniecki dla aliantów. Powstał w kwietniu 1941 roku z oznaczeniem Stalag VIII D i przeznaczony był do internowania podoficerów oraz szeregowych żołnierzy. Do budowy obozu niemieckiemu zarządowi posłużyły drewniane baraki wybudowane tutaj w czasie I wojny światowej, używane jako lazaret dla chorych i rannych żołnierzy z frontu galicyjskiego, a w okresie międzywojennym na potrzeby armii czechosłowackiej, natomiast po przekazaniu tego terenu Polsce – armii polskiej. Po wybuchu II wojny światowej baraki przejęła armia niemiecka, która zaczęła je wykorzystywać jako garaże dla pojazdów wojskowych Wehrmachtu.

 

W pierwszym okresie istnienia obozu, kiedy funkcjonował on jako samodzielny Stalag VIII D Teschen, a od września 1942 do grudnia 1943 jako oddział obozu jenieckiego w Łambinowicach Stalag VIII B/Z Teschen, w Cieszynie umieszczonych było ok. 500 osób. Największy odsetek internowanych stanowili żołnierze brytyjscy, francuscy, polscy, jugosłowiańscy i belgijscy. Do obozu w Cieszynie należał również cały szereg mniejszych obozów filialnych, które były wykorzystywane przede wszystkim do pracy w terenie, zwłaszcza zaś w rolnictwie i leśnictwie. Łączna liczba jeńców w obozie i zarządzanych przez niego filiach wahała się w granicach 5000-7000 osób.

 

Od końca 1943 roku aż do ewakuacji obozu w styczniu 1945 roku, kiedy obóz cieszyński znów stał się samodzielny i otrzymał oznaczenie Stalag VIII B Teschen, sytuacja uległa zmianie w wyniku dużego napływu jeńców radzieckich, a po upadku reżimu Mussoliniego również włoskich. Stalag Teschen stał się jednym z największych obozów na terytorium Rzeszy, w podlegających mu jednostkach przebywało nawet 75000 jeńców. Większość osób była internowana w komandach roboczych, które pracowały w górnictwie i przemyśle ciężkim. W samym obozie w Cieszynie liczba jeńców wynosiła ok. 1500 mężczyzn. W tym okresie zmianie uległa również przynależność wojskowa jeńców, a najliczniejszą grupą stali się żołnierze radzieccy, następnie Włosi, Brytyjczycy (w tym Kanadyjczycy, obywatele RPA, Nowozelandczycy, Australijczycy i in.), Francuzi, Jugosłowianie i Grecy.

 

W cieszyńskim stalagu znajdowało się sześć dużych drewnianych baraków przeznaczonych do zakwaterowania jeńców; każdy z nich mieścił do 240 osób. Był tutaj również lazaret, strażnica, więzienie, barak dezynfekcyjny, kuchnia, warsztaty rzemieślnicze i inne obiekty gospodarcze, jak również ogród zielny, miejsce hodowli królików angorskich i boisko sportowe. Lazaret był oddzielony płotem od reszty obozu. Cały obóz otoczony był podwójnym drutem kolczastym i strzeżony przez sześć wież strażniczych. Za płotem znajdowały się budynki kierownictwa i biura. Stalag Teschen był w stanie pomieścić nawet 1650 jeńców. W odróżnieniu od obozów koncentracyjnych przeznaczonych dla ludności cywilnej jeńcy wojskowi zgodnie z konwencjami genewskimi mieli mieć zagwarantowane pewne prawa, czego jednak nie zawsze przestrzegano, zwłaszcza w odniesieniu do żołnierzy radzieckich i włoskich. Niemniej jeńcy mieli w obozie do swojej dyspozycji bibliotekę, boisko sportowe, miejsce służące do organizowania różnego rodzaju imprez kulturalnych, miejsce do uprawy warzyw czy hodowli królików angorskich. Członkowie armii zachodnich dostawali również paczki żywnościowe z Czerwonego Krzyża.

 

Zbliżający się front wschodni w ostatnim roku wojny zmusił niemiecką administrację do ewakuacji cieszyńskiego obozu jenieckiego w głąb Rzeszy. Ewakuacja ta odbywała się od 21 stycznia 1945 roku w formie „marszu śmierci“  do obozów jenieckich w Niemczech. Jeńcy wyprawiani byli w tę pełną udręki pieszą drogę przez terytorium protektoratu w kolumnach i w większości przypadków kierowani do obozu w Weiden w Bawarii, gdzie na początku maja ci z nich, którzy przeżyli, zostali wyzwoleni przez wojska alianckie. Obóz odegrał niemałą rolę również po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to przez krótki okres byli w nim internowani cieszyńscy Niemcy przed wysiedleniem do Niemiec. Następnie zabudowania obozowe zostały rozebrane i niebawem powstała tutaj dzielnica domów jednorodzinnych, która zachowała oryginalną nazwę tego miejsca – Konteszyniec.

 

W miejscu byłego obozu jenieckiego w celu uczczenia pamięci internowanych jeńców 15 września 1979 roku, w 35. rocznicę wybuchu słowackiego powstania narodowego, odsłonięto Pomnik Międzynarodowej Solidarności Koalicji Antyfaszystowskiej, który zaprojektowali inż. arch. Koco Krstovský i rzeźbiarz akademicki Štěpán Mikula.

 

Obóz jeniecki w Cieszynie był największym głównym obozem jenieckim na terytorium dzisiejszej Republiki Czeskiej. Jest on również przykładem specyficznego rodzaju miejsc internowania żołnierzy alianckich i stanowi świadectwo nazistowskiego systemu obozów z okresu II wojny światowej, który stał się jedną z najbardziej charakterystycznych form represji i pochłonął miliony ludzkich ofiar.

Drewniane baraki obozowe w Konteszyńcu na mapie Czeskiego Cieszyna z 1928 roku. (Zbiory Muzeum  Těšínska)

Plan Stalagu VIII D Teschen z zabudową, która przetrwała do końca istnienia obozu (nie zostały zrealizowane tylko obiekty zakreskowane na szaro). Wojskowy Urząd Budowlany w Opawie, 29 sierpnia 1942.   (VÚA-VHA Praha – Centralne Archiwum Wojskowe w Pradze)

Widok na miejsce obozu, w tle wieża kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sadach Masaryka.  (Zbiory Muzeum  Těšínska)

Widok na obóz z wieży strażniczej i baraki, w których umieszczano więźniów.  (Zbiory Muzeum  Těšínska)

Barak lazaretu obozowego umieszczony w oddzielnej części lazaretowej Stalagu VIII D Teschen. (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu)

Jeńcy podczas pracy w ogródku warzywnym, który znajdował się we wschodniej, niezabudowanej części obozu. (VÚA-VHA Praha – Centralne Archiwum Wojskowe w Pradze)

Grupa jeńców przed drewnianymi barakami. (VÚA Praha – Centralne Archiwum Wojskowe w Pradze)

Warsztat rzemieślniczy w obozie cieszyńskim przeznaczony do szycia i naprawy odzieży na potrzeby całego obozu. (VÚA-VHA Praha – Centralne Archiwum Wojskowe w Pradze)

Prace budowlane wykonywane przez jeńców podczas remontu kanału odprowadzającego wodę w cieszyńskim stalagu. (VÚA-VHA Praha – Centralne Archiwum Wojskowe w Pradze)

Widok na prace rozbiórkowe drewnianych baraków byłego obozu po zakończeniu II wojny światowej.  (Zbiory Muzeum  Těšínska)