Olza w cieszynie

Gospodarka

Wacław Gojniczek

W czasach piastowskich dzisiejsza dzielnica Cieszyna Mała Łąka nie była częścią miasta, lecz wchodziła w skład domeny książęcej. Jako przedmieście Cieszyna, spełniała ważną funkcję zaplecza gospodarczego. Zmiana nastąpiła w połowie XIX wieku, kiedy została ona włączona do miasta. Przedmieście to położone między Olzą i Bobrówką od początków osadnictwa na tym obszarze miało charakter rolniczy, który utrzymał się aż do drugiej połowy XIX wieku. Istniejące w tym miejscu łąka i pastwiska zostały w XVI wieku rozparcelowane na kilkanaście gospodarstw. W Urbarzu cieszyńskiego klucza domeny książęcej z 1577 roku, czyli w księdze zawierającej wysokość powinności poddanych wobec zwierzchności zostało zarejestrowanych dwudziestu jeden właścicieli zagród na Małej Łące. Część z nich to cieszyńscy mieszczanie, ale większość to tzw. przedmieszczanie. Wszyscy byli zobowiązani do czynszu na rzecz księcia i ich zobowiązanie było jedynie pieniężne, nie musieli oddawać powinności w naturze. Aż do 1770 roku zostało spisanych kilka urbarzy zawierających wpis także dla Małej Łąki, z których wynika, że w ciągu dwóch stuleci potencjał rolniczy nie zmienił się, jedynie liczba nieruchomości wykazywała w niewielkim stopniu wahania.

W czasach nowożytnych na tym przedmieściu została zlokalizowana uprawa chmielu na potrzeby cieszyńskiego browarnictwa. Z całą pewnością areał uprawowy nie zapewniał pełnego zapotrzebowania chmielu dla browarów miejskich i konieczne było sprowadzanie produktu z okolic Gliwic, gdzie znajdowały się największe na Górnym Śląsku pola chmielu. Jedynym wówczas obiektem przemysłowym przedmieścia była kuźnia miedziana wybudowana przy odnodze wychodzącej z Młynówki opływającej Górę Zamkową, na wysokości baszty ostatecznej obrony, czyli pod północno-wschodnią flanką zamku.

Stopniową przemianę dzielnicy rozpoczęło otwarcie mostu kolejowego żelaznej konstrukcji na Olzie, który wybudowano w 1888 roku powyżej Góry Zamkowej. Do 1918 roku most wykorzystywano dla spółki kolei Miast Śląskich łączących Bielsko z morawskim Kojetínem. Most ten został zniszczony na początku i końcu II wojny światowej, a po jej zakończeniu wykorzystywano go przez wiele dziesięcioleci do transportu towarowego. Dopiero dzisiaj przejeżdżają przezeń także pociągi łączące dworce w polskim i czeskim Cieszynie.

W tym samym roku oddano do użytku miejską inwestycję zlokalizowaną w tej części miasta przy ulicy Rzeźniczej (dzisiaj ulice Mostowa i Łączna), w sąsiedztwie torów kolejowych. Była to nowa rzeźnia, która, jak się w krótkim czasie okazało, nie była w stanie zaspokoić w pełni potrzeb rynku mięsnego Cieszyna i okolicy. Z tego powodu przystąpiono do jej rozbudowy. Nowy zakład uruchomiono w 1903 roku. Przeprowadzone zmiany doprowadziły do jego unowocześnienia, zakupiono bowiem szereg najnowocześniejszych wówczas urządzeń. Podział miasta w 1920 roku spowodował ograniczenie mocy przetwórczych rzeźni z powodu zaprzestania sprzedaży produktów na terenie Zaolzia. Dopiero w 1923 roku wielkość produkcji powróciła do rozmiarów sprzed 1920 roku. Przyczyniła się do tego kolejna inwestycja w obrębie rzeźni, czyli założona wówczas Pierwsza Śląska Fabryka Konserw. Wraz z poprawą sytuacji finansowej władze miejskie poczyniły kolejne inwestycje, m.in. uruchomiono laboratorium oraz nowe pomieszczenia biurowe. W efekcie rzeźnia była kompleksem kilkudziesięciu budynków. Położenie rzeźni przy szlaku kolejowym pozwalało na eksport towarów poza granice Polski. Obiekt pełnił swoje zadania przez cały okres II wojny światowej, a także Polski Ludowej. Upaństwowiony zakład został po 1989 roku sprywatyzowany i znany jest dzisiaj pod nazwą Zakłady Mięsne Gawłowski Józef i Piotr sp.j.

Kolejną inwestycją zlokalizowaną przy torach kolejowych na Małej Łące była uruchomiona w 1910 roku elektrownia. Od końca XIX wieku elektryfikowano miasta w Europie. W Cieszynie w 1906 roku powołano spółkę do budowy wspomnianego obiektu. Początkowo elektrownia pozostawała własnością Wiedeńskiego Towarzystwa Akcyjnego AEG, ale w 1915 roku została wykupiona przez władze Cieszyna. Dzięki tej inwestycji była możliwa elektryfikacja miasta oraz dostarczenie prądu dla kolejnego miejskiego przedsięwzięcia, czyli tramwajów miejskich. Elektrownia produkowała prąd stały, a dwie maszyny parowe dostarczały jej mocy 350 KM. W piecach spalano węgiel dostarczany koleją z zagłębia ostrawsko-karwińskiego. Do 1926 roku produkowana energia była wykorzystywana przez oba miasta, po tym roku prąd dla Czeskiego Cieszyna płynął z elektrowni śląsko-morawskiej. Brak zamówień ze strony czeskiej spowodował obniżenie produkcji prądu o 30 procent. Jednak w kolejnych latach cały czas wzrastało zapotrzebowanie na energię elektryczną i w 1936 roku cieszyńska elektrownia wyprodukowała 4 500 000 kWh. W tym czasie elektrownia posiadała koncesje na elektryfikację miejscowości powiatu cieszyńskiego, a ponadto znaleziono odbiorców również w sąsiednich powiatach, pszczyńskim i wodzisławskim, a jednym z największych została cementownia w Goleszowie. Po II wojnie światowej miała miejsce intensywna rozbudowa elektrowni i zwiększenie mocy. Upaństwowiony zakład trafił w 1950 roku do Zakładów Energetycznych okręgu Południowego w Katowicach. Dalsze inwestycje pozwoliły na produkcję i dostawy energii cieplnej dla wielu powstających wówczas w Cieszynie zakładów przemysłowych oraz na tworzenie miejskiego systemu sieci cieplnych. Kolejne przekształcenia organizacyjne miały miejsce pod koniec 1976 roku. Wówczas cieszyński zakład wszedł w skład Zespołu Elektrociepłowni Bielsko-Biała (EC III Cieszyn). Ale jednocześnie wydzielono Wydział Sieci Cieplnych, który z kolei został scalony z Wojewódzkim Przedsiębiorstwem Energetyki Cieplnej w Bielsku-Białej (WPEC). Ważną datą w dziejach cieszyńskiej elektrowni był rok 1985, kiedy zaprzestano produkować prąd. Ponowna reorganizacja nastąpiła w 1992 roku. Obie połączone firmy funkcjonują do dzisiaj jako: Energetyka Cieszyńska Spółka z o.o. zajmująca się produkcją i dystrybucją energii cieplnej.

Wraz z uruchomieniem elektrowni władze miasta Cieszyna mogły rozpocząć kolejną miejską inwestycję, czyli uruchomienie linii tramwajowej dla lepszego i szybszego skomunikowania rozbudowującego i rozrastającego się miasta. Nastąpiło to 12 lutego 1911 roku. Wybudowana linia tramwajowa o długości 1793 m prowadziła od skrzyżowania Wyższej Bramy z ul. Bielską, czyli od okolicy Kościoła ewangelickiego oraz Szpitala Śląskiego przez Rynek i ulicę Głęboką do mostu Przyjaźni przy zamku, a następnie ulicą Główną i Dworcową do dworca kolejowego w dzisiejszym Czeskim Cieszynie. Pod koniec istnienia monarchii Austro-Węgierskiej był to główny dworzec miasta. Na terenie dzielnicy Małej Łąki zlokalizowano zajezdnię tramwajową, do której prowadziły tory ulicą Zamkową, następnie Dojazdową. W tym niewielkim budynku znajdowały się trzy tory, na każdym z nich można było garażować po dwa wagony. Ponadto znajdował się tam kanał naprawczy. Obiekt ten istnieje do dzisiaj, mieści się w nim introligatornia. Po I wojnie światowej na skutek rozdźwięków między Polską a Czechosłowacją, a także szczegółowych kontroli na moście granicznym, komunikację tramwajową zlikwidowano 2 kwietnia 1921 roku.

Po upadku Polski Ludowej nastąpiła dalsza rozbudowała przemysłu w tej niewielkiej dzielnicy Cieszyna, ale już w zmienionych warunkach prawno-gospodarczych. Uruchomiono firmy z branży metalowej, drukarnię, kolejny zakład mięsny. Kręgosłupem dzielnicy są do dzisiaj ulice Dojazdowa i Rzeźnicza. Jednak dla poprawy skomunikowania działających tam firm przebudowano główny ciąg dzielnicy przez wybudowanie nowej ulicy nazwanej Łączna, którą połączono przez rondo z ważną ulicą Frysztacką oraz z drogą szybkiego ruchu, a także drogowym przejściem granicznym. Oprócz wielu firm dzielnica posiada zabudowę willową. Jest tam również zlokalizowana średnia oraz policealna Szkoła Organizacji i Zarządzania powstała w 1992 roku. Najważniejszym obiektem rekreacyjnym dzielnicy jest wybudowana w 2013 roku w sąsiedztwie Góry Zamkowej Hala Widowiskowo-Sportowa im. Cieszyńskich Olimpijczyków. W okresie zimowym pełni funkcję krytego lodowiska o wymiarach 30 x 60 m, natomiast w pozostałych miesiącach jest używana jako hala do gry w

Wnętrze rzeźni, okres międzywojenny (Zbiory Muzeum Śląska Cieszyńskiego)

Widok z mostu kolejowego na Małą Łąkę w kierunku Góry Zamkowej, przełom XIX i XX wieku (Muzeum Śląska Cieszyńskiego) siatkówkę lub koszykówkę.